Uzun zamandır gündem olan Çinili Cami hakkındaki gerçekleri tek tek anlatan Vali Çelik, Ressam Ahmet Yakupoğlu tarafından 1973 yaptırılan ve yıkılma tehlikesi nedeniyle ibadete geçici olarak kapatılan Çinili Cami’nin kamuoyunda çok fazla bilinmeyenlerini açıkladı.
“AMACIMIZ VE HEDEFİMİZ CAMİYİ BU HALİYLE YENİLEMEKTİ”
Ressam Ahmet Yakupoğlu için Kütahya Dumlupınar Üniversitesi’nce yaptırılan Özel Ahmet Yakupoğlu Müzesi’nin açılışında konuşan Vali Çelik, Çinili Cami’nin öncelikle güçlendirme yapılabilmesi için farklı üniversitelerin bilim adamlarınca çalışma yapıldığını hatırlatarak şunları söyledi: “Hepimizin ortak iradesi Çini Camimizin korunması yönündeydi. İlk başlarda bu işin altında nasıl kalkılabilir şeklindeki bir metot düşündük. Farklı üniversitelerin hazırlamış olduğu raporlarda deniliyor ki, caminin bulunduğu alan heyelan bölgesi, zeminde ve cami aksında kaymalar var. Bu kaymanın marjinal noktaya ulaştı, camiye gelebilecek (yenileme çalışmaları dahil) ilave bir yükün caminin minare, duvar ve kubbesini yıkar” deniliyor.
Çinili Cami, alt kısmı yığma karkas dediğimiz şekilde, duvar ve kubbe ise betonarme olarak inşa edilmiş. Caminin üst kısmı el karması denilen kum ve demirden yapılmış. Ancak bu üst kısım tamamen dayanıksız hale gelmiş, karot numunesi alınacak durumda bile değil. Duvarın içinde beton kalitesinin olmadığı, numune almak için dahi duvara müdahale edilemeyeceği, bu şekildeki bir müdahalenin dahi riskli olabileceği yönünde bilim adamlarımızın görüşleri var.
2019-2020 yıllarında yapılan ölçümlerde caminin zemininde 14 santim kayma olduğu tespit edilmiş. Daha sonraki ölçümlerde de 6 santim daha kayma olduğu, arazinin heyelan bölgesi olduğundan dolayı 20 santim kayma olduğu belirlenmiş. Bilimsel rapor diyor ki; “Zeminde kayma var, heyelan bölgesi. Caminin ana kubbesi kayıyor. Buna ilave olarak cami yapımından sonra kadınlar bölümü açılırken caminin statik taşıyıcı elemanları açığa çıkarılmış. Dolayısıyla üst taraftaki kubbe ve yan duvarları tutacak statik bir güç kalmamış. Caminin kayması minare ile arasındaki boşluğu da artırmış. Zemin bu şekilde kaymaya devam ederse cami her an yıkılabilir.”
“TAŞ YAPILAR KOLAYCA YENİLENEBİLİYORKEN BETONDA BU MÜMKÜN OLMUYOR”
Vali Çelik, daha çok sosyal medyada, 500 yıllık binaların bile restore edilebilinirken Çinili Caminin neden aynı yöntemle yenilenemediği hususunda sorulan sorulara da yine bilimsel raporlarla cevap erdi. Çelik, “İnsanlar diyor ki 100-300-500 yıllık yapılar restore edilebiliyor. Biz de Çinili Camimizi de güçlendirebiliriz diye düşündük. Bu konuda bilgim yoktu, sadece fikrim vardı. Sonra konuyu araştırdığımızda taş yapıların güçlendirilebileceğini, o yapıların özelliğinin taş yapılar olması gerçeğini öğrendik. Taşın ekonomik ömrü diye bir şey yok. Minimum bin yıl ayakta kalabiliyor. Orada yapılan işlem, taş bloklar arasında özelliğini kaybetmiş betonun yerine yeni beton enjekte ediliyor. Beton binalarda böyle bir durum söz konusu değil. Betonun arasına beton enjekte edilmiyor.” dedi.
“FİKRİMİ DEĞİL BİLİMSEL RAPORLARI ANLATIYORUM”
İfadelerinin tamamen raporların özeti olduğuna vurgu yapan Vali Çelik, şöyle devam etti: “Benim bu söylediklerim raporlarda yer alan bilgiler. Buna bir çözüm aradık. Zemine radyel temele fore kazıklarla sağlam bir zemin hazırlanıp üzerine de çelik konstrüksiyonla diğer bir ifadeyle cami içine çelikten bir cami yaparak dış duvarları içe göçmesini engelleriz diye düşündük. Bunu yaparken zeminle caminin kendi statiği arasındaki ilişki raporlarda kurulamamış. Yani açık ifadeyle, zemine çakılacak fore kazıklar bir makine marifetiyle olacak. Bu makinelerin ağırlığı ve ortaya çıkaracağı titreşime cami kubbe ve duvarları buna mukavemet edebilir mi, dayanabilir mi diye jeoteknik ve jeofizik mühendislerine “bunu simüle edin” dedik. Bunun için ciddi bir ücret ödeyerek simülasyonunu hazırlattık. Bütün veriler girilerek yapılan simülasyon gösterdi ki makine çalışında duvarlarda çatlaklar oluşuyor ve kubbe çöküyor. İkisinin birlikte yapılabileceği bir modellemeyi kuramadılar. Bunun yıkılmayacağı garantisini de veremiyorlar.”
ÇELİK KAFES YÖNTEMLİ YENİLEME CAMİNİN ASLINI KAYBETTİRECEK
Çelik konstrüksiyon yönteminin detayları hakkında da bilgiler veren Çelik, “Bilimsel çalışmalar diyor ki, cami içine çelik konstrüksiyon yapılsa bile dışarıdaki kubbe betonun aşınarak, ekonomik ömrü dolduğu için kendiliğinden yıkılacak. Buna çar olarak da kubbe dışına da çelik bir ağ gerilmesi gerekiyor. Görüntüsü simüle edildiğinde ise içeriden ve dışarıdan çeliklerle sarılmış bir cami görüntüsü ortaya çıkıyor ki Çinili Cami ile hiçbir alakası kalmıyor. Hani biz Çinili Camimizi koruyorduk. İçeriden ve dışarıdan kafese alınan cami kafesin içinde kalacak ve aslıyla hiçbir ilgisi olmayacak bir görünüm çıkıyor ortaya. Bu haliyle bile, dışarıdan bir müdahale deprem, heyelan gibi müdahale olmazsa 7-8 yıl caminin ayakta kalması sağalabiliyor. 7-8 yıl sonra ise betonun ekonomik yapısını doldurduğundan dolayı çelik kafesin içinde de olsa kendiliğinden kendini bırakıp yıkılacak. Bunu 10 yıllığına da olsa yapalım dediğimiz de yaklaşık 35 milyon liralık bir maliyet ortaya çıkıyor. 35 milyon harcayacaksınız, Çinili Camiyi andıran herhangi bir görüntü ortada kalmayacak ve maksimum 10 yılın sonunda ortada cami adına bir şey kalmayacak gibi bir durum ortaya çıktı.” diye konuştu.
YIKIM DEĞİL REKONSTRÜKSİYON (YENİDEN KURMA) YAPILACAK
Yapılacak yeni müdahalenin caminin yıkılarak yeniden yapılması olmadığının altını çizen Vali Ali Çelik, “Bizim bu noktada yaptığımız müdahale 10 yıllar sonra da bizim gençlerimizin, çocuklarımızın Çinili Cami sorunu olmaması için. Hepimize düşen bir sorumluluk var. İnşallah Çinili Camiyi bizden sonraki nesillere aynısıyla, sağlam bir şekilde bırakmak. Burada tabir yanlış kullanılıyor. Yıkmak değil, rekonstrüksiyon yapılacak. Çinili Caminin ana temel yapısı zaten yığma bir bina. Üzerindeki betonarme ömrünü doldurmuş. Biz yığma alana kadar olan beton kısım ve korozyona uğramış demirleri alacağız. Bunu yaparken camideki bütün çinileri de bulundukları yerden çıkararak ki bu işlemde maksimum yüzde 5 gibi bir kayıp olabileceği öngörülüyor, onları sökerek Yakupoğlu’nun cami için bıraktığı yedek çiniler var. Onlarla birlikte yığma üzerine yapılacak duvar ve kubbede aynı şekliyle kullanılması ve yapılması öngörülüyor. Şu anki plan bu.” ifadelerini kullandı.
Çelik, bu konuyu sadece fikirle değil de bilime dayanan fikirle çözebilecek olan herkese kapı açık, Çinili Cami yerinde duruyor. Bu bizim şahsi işimiz değil, Kütahya’nın işi. Çinili Cami Kütahya’nın markası. Çinili Camiyi 10 yıllara taşıyacak plan ve projesi olanların da başımızın üzerinde yeri var. Bunu yapabileceklere “Allah razı olsun” der ve ellerinden öperiz.” ifadelerini sözlerine ekledi.
RAMAZAN DOĞAN
